Konuşma Gelişimi

ÇOCUKLARDA KONUŞMA GELİŞİMİ VE KONUŞMAYA YARDIM

Bir bebek insan sesine ilk ne zaman tepki verir? Belki de daha doğmadan.Bazı anneler bebek henüz karınlarında iken onunla konuştuklarında yada şarkı söylediklerinde bebekte hareketlenme fark ettiklerini söylemektedirler.

Konuşmanın öğretildiği çocuk çok azdır.Çocuklar konuşmayı öğrenirler.Tek yöntem çocuğun konuşan biri ile beraber olmasıdır.Bunun sonunda çocuk öğrendiği konuşmayı taklit eder.Ancak bu taklit tam değildir.Duyduklarından kendi yeteneklerine göre bir seçme yapar.Bunun sonucu da bebek konuşması olur.Zaman içinde bu konuşmasında sesler keskinleşmeye ve kelimeler belirginleşmeye başlar.Böylece erişkin konuşmasına adım atılır.Çocuk aynı zamanda bizler gibi kelimeleri birbirine bağlayıp cümle kurmayı öğrenir.Böylece gramer doğar.

Çocuğun konuşmasını destekleyen ortam nasıl bir ortamdır.?Elbette konuşma olan bir ortamdır.Ancak bu mutlu ve huzurlu bir konuşma ortamı olmalıdır.

İlk Ağlamadan İlk Kelimeye

Bebekler 0-4 hafta arasında ağlayarak dertlerini anlatmaya çalışırlar..Ağlama sebebi açlık,altının kirlenmesi,beşiğindeki pozisyonunun rahatsızlığı gibi birçok sebepten olabilir.

Bu dönemdeki ağlama 3 fazlıdır:

1-Ağlamak üzereyim sinyali

2-Ağlıyorum

3-Susmak üzereyim ama her an tekrar ağlayabilirim sinyali

Bebeğin ilk ağlama sesleri tüm davranışları gibi spazmadik ve kontrol dışıdır.Bebek ağlarken kolları,bacakları,kısaca tüm vücudu da eyleme katılır.Bu dönemdeki ağlama kesinlikle kontrol dışıdır.. Eğer bebek zamanında doğmuşsa ve her şey yolunda gidiyorsa 3-4 haftalarda ağlamada farklılaşma bekleriz. İlk haftalarda ağlama seslerinde kısıtlı bir repertuar söz konusudur.Sadece ağlama sesinin yüksekliğinde fark olur.

Kelimelerden Önceki Sesler

2. ayla birlikte bebek ağlayarak daha fazla şey anlatabilir.Ayrıca ağlamayınca çıkardığı seslerden de bebeğin keyfi yerinde mi, sorun var mı yavaş yavaş anlaşılır.Örneğin anneler açlık ağlamasının farkını anlamaya başlarlar.Bebeğin agulara başladığı bu dönemde agular bebeğin keyifli olduğunu gösterir.Bu agulara bakan kişiler ne kadar yanıt verirlerse diyalog da o kadar uzar.Agulara karşı bakan kişiler kayıtsız kalırsa bebek da o kadar az tekrar eder.

Van Riper (1950) bebeklerle ilgili çok ilginç bir noktaya dikkat çekmiştir.Mutsuzken çıkardıkları sesler genellikle burun kanalından gelirken,mutluyken çıkardıkları sesler genellikle ağız kanalından gelir.

3-4 aylık olana dek bilinçsiz çıkar.Ancak 3-4 aylıktan sonra ise sesler artık bilinçli çıkarılmaya başlanır.16-20 ay civarında bebekler dışarıdaki sesleri dinler ve bunların bazılarını hafifçe tekrarlayabilirler.

4-8 aylık olduklarında bazı kelimeleri ve sesleri bariz şekilde tekrarlayabilirler ancak bu bilinçsizdir.Yani siz mama mama diye tekrarladığınızda o da mama diyebilir ama kelime anlamı konusunda fikri olmaz

Bebeklerin en çok hecelediği sesler ünsüzlerdir.p,b,t,d,k,g gibi sesler soluğu biraz tutunca rahatça çıkarılabilen seslerdir.Bunlara bazen sesliler de eklenir.Örneğin;ma,pa,da,ga gibi.6 aylık civarında bebek bunları çiftleyebilir;mama,papa,gaga,gibi.

Heceleyen bebekte herhangi bir anlam ifade etme kaygısı yoksa hecelemenin sebebi nedir? Hecelerken bebeklerin ağızları akardeon gibidir. Açılır ,kapanır,büzülür ve böylece konuşma için bir egzersiz yapmış olurlar

Bebek 1-2 ay süresince hecelemeyi devam ettirdiğinde bu konuda bir diyaloğa girmeye başlar.Karşısında onun gibi heceleyen biri varsa O’na yanıt vermeye başlar.Normal olarak heceleme 6-8 aylığa dek devam eder.Bundan sonra tekrarlamalar başlar.Örneğin;babababa gibi.Bu durumda çocuk yalnızca heceyi söylemez aynı zamanda onun tekrarını kontrol altında tutar.

Ailelerin özellikle de ailelerinde işitme engelli birileri varsa,çok merak ettikleri konulardan biri bebeğin duyup duymadığıdır

Duymayan yada ağır işiten çocuklarda hecelemeye diğer çocuklarla aynı zamanda başlarlar.Ancak 5-6 ay sonlarında işitmeyen çocuk daha az sesler çıkarır.(işiten çocuğa göre) Sağır çocuğun hecelemesi kendiliğinden başlar,herhangi bir hecelemeye yanıt olarak başlamaz.Heceleme döneminde çocuğun aynaya bakması sağlanırsa çocuk hecelemeyi sadece hissetmekle kalmaz aynı zamanda görür

Ses Taklidi Yankı Dönemi

8 aydan başlayarak çocuklar çoğu sesleri taklid eder.Siz karşısında mama mama tekrarladığınızda mama diyebilir.Ancak tam olarak ne dediğini bilmeyebilir.Eğer bebek tekrarladığı kelimenin anlamını bilerek kullanıyorsa artık konuşuyor demektir.Örneğin babası odaya girince’baba’ diyorsa bu konuşma anlamına gelir.

İlk Sözcükler

9 aylık civarında çocuklar kendilerine söylenenleri anlamaya başlarlar.Örneğin; ‘ağzını aç’ veya ‘bana elini ver’ gibi emirlere yanıt vermeye başlarlar.Çocukların çoğunun konuşma hayatları 15 aylık civarında başlar.Dil oyununun 2 yönü vardır

Anlama ve Konuşma:

Konuşamayan ama anlayan bir çocukta 2,5 yaşında bile bir sorun düşünmemek daha yerinde olur.Ama 3 yaşındaki bir çocuk anlayabilse de konuşamıyorsa sorun olabilir.

Bazı çocukların konuşmaya niçin erken başladıkları,bazılarının niçin geç kaldığı bilinmemektedir.Ancak bu konuda ailevi eğilimler söz konusudur. Değerlendirmede de yardımcı olurlar.Örneğin geç konuşulan bir ailedeki geç konuşan bir çocuk daha ciddi ele alınır.

Ancak işitmeyenler dışında tüm çocuklar 15 ay civarında konuşmaları anlamalıdırlar.Ancak çocuk birkaç kelime söyler,kişileri gösterir ve hatta bazı olayları biraz anlatabilirken bile yankı konuşmasına devam edebilir.(aynı hece kelimeleri tekrar tekrar söylemek)

18 ay civarında çocuk konuşmanın sihirini algılamıştır.Artık istediği şeylere konuşma yoluyla daha kolay ulaşabildiğini fark etmiştir.Bu dönemde nesnelerin adını söylediğinde aslında emir vermektedir.’Bana bu ver’ demek yerine sadece ‘su’der.O zaman bebeğe su verilirse bebek konuşmanın sihrini anlar ve kelime hazinesine geliştirmeye gayret eder.

Çocuk ‘top’ dediğinde bu muhtemelen topumu istiyorum. ‘Bana topumu ver’ anlamına gelir.Siz ona topu verdiğinizde ‘top’ diyorsa ‘top oynamak istiyorum’ anlamına geliyordur.Söyledikleri kelimeler içinde bulundukları ortama göre değerlendirilebilir.

Çocuk konuşarak kendini ifade etmeye başladığında biz de ondan daha önce sözle ifade ettiği bir şeyi yine sözle ifade etmesini bekleriz.Eğer onun sözle ifade edebildiği şeyi ifade etmesine izin vermeden istediği şeyi hemen getirip verir yada yaparsak konuşmada gerileme olacaktır

0-4 hafta: bebek derki ağlar:ağlamasında sebebe bağlı specifik bir değişiklik olmadan ağlar.

Tepkileri: Ağlarken tüm vücud hareketlidir.

4-16 hafta: Agular ve gülme sesleri geliştirebilir.Genellikle sesliler nadiren sessiz harfleri kullanır. Anne ile ses diyaloğuna girebilir.

Tepkileri: Sese başını kaldırabilir.16. haftaya doğru elini incelemeye başlar

20-24 hafta: Bebek derki: Agucuklar ve bir miktar heceleme vardır.m ve n gibi burun sesleri çokarır.Bebek yanıt verir.Destekli oturabilir.

6-7 aylık:Hecelemede tekrarlar başlar ma ma ma

Tepkileri: Desteksiz oturabilir nesneleri tutabilir kendini aynada görünce güler

8-9 aylık: Bazı sesleri taklid edebilir.

Tepkileri: Ayağa kalkabilir bir şeyi çekebilir.

10-11 aylık: Bazı kelimelri daha rahat tekrar edebilir.Bildiği nesne ve olayları kendine göre adlandırabilir.

Tepkileri: Emirlerin bazılarını anlar.Oyunlara katılabilir.Ayağa kalkabilir.Tutunarak adım atabilir

12 aylık:Bazı nesneleri ismi ile adlandırabilir.

Tepkileri: Elinden tutulursa yürüyebilir.İlk adımlarını atabilir.

18 aylık:3-50 arasında sözcük dağarcığı vardır.İki kelimeyi yan yana kullanabilir.’cici bebek’ gibi

Tepkileri:Koşar bir kitabın sayfalarını çevirebilir.Top atabilir.

Konuşmayı Öğrenmede Çocuğa Yardım

Çocuklar kelimeleri söylemeye başlamadan önce kelimeleri hafızalarına depolarlar.Bu nedenle çocuğu daima değişik mekanlarla,oyuncaklarla,kitaplarla tanıştırıp onlar hakkında bilgiler vermek gerekir. Bu size saçma ve boşa bir çaba gibi gelebilir ama siz bu arada çocuğunuzun anlattığı şeyleri hafızaya kaydettiğini unutmayın.

Çocuğun bakımını sağlayan kişiler onu beslerken,altını değiştirirken,suyunu verirken yani her eylemlerinde konuşmalıdırlar.Yaptığınız işi başlangıçta tek kelimelik cümlelerle anlatmaları doğru olur.Örneğin mama,bebek,su,kaka gibi.Daha sonra bebek maması,bebeğin oyuncağı,cici tulum gibi bağlantılara geçilir.Eğer cümle kurmamak size zor geliyorsa o zaman mümkün olduğunca kısa ‘Bak senin bebeğin ‘ Hadi gidelim’ ‘Al suyunu’ gibi basit cümleler kurun Ama ‘sen şimdi bebeğini istiyorsun değil mi ‘gibi uzun kalıplardan kaçının.

Çocuklar dillerini oluştururken kendilerine göre bir hız saptarlar.Bazı çocuklar kelime hazinelerini giderek artırırken bazıları da yeni kelime öğrenmedikleri dönemde genellikle daha önce öğrenilenlerin sindirilmesi ve yeni edinimler için zaman ayırırlar.

Konuşmalarınızı kısa ve küçük cümleler halinde düzenleyin.Kısa aralar vererek konuşun.Böylece bebeğe algılamayı tamamlaması için zaman tanıyın.Bebeğe uygun büyük resimli kitaplar alıp o kitapları okuyun.Aynı kavramları dönüp dolaşıp tekrar edin.

Basit çocuk şarkıları söylemek çocuk için yine iyi bir deneyimdir.Aynı şarkıların tekrarı doğru seçimdir.Böylece çocuk şarkı içindeki sözcükleri zaman içinde ayırd eder.O sözcükler söylenirkenki hareketlerinizi,mimiklerinizi kafasına yerleştirir.Bebeğin eline bir şey tutuştururken ne olduğunu söyleyerek yapın bu eylemi.Sizin konuşmada aktif olmanız bebeğinizi de aktif yapacaktır.