Aile İletişim Dili (Etkili Dinleme)

Anne ve babaların, çocuklarının karşılaşacakları sayısız sorunlara etkili bir şekilde yardımcı olmak için gerekli becerileri kazanmaları uzun zaman ister.

Bazen çocuklarımızla konuşurken aşağıdaki cümleleri kullanarak onların bir birey olmasını engelleriz.

1. Emir vermek, yönlendirmek. (Benimle böyle konuşma, oyuncaklarını topla vb.)
2. Uyarmak, gözdağı vermek. (Onu yaparsan pişman olursun, bir kelime daha söylersen odana gidersin.)
3. Ahlak dersi vermek. (Bu şekilde davranmamalısın, büyüklerine karşı her zaman saygılı olmalısın.)
4. Öğüt vermek, çözüm ve öneri getirmek. (Bu konuda öğretmeninle konuşmanı isterim, git ve başka çocuklar ile arkadaşlık et.)
5. Öğretmek, mantıklı düşünceler önermek. (Çocuklar birbirleri ile nasıl geçineceklerini öğrenmeli.)
6. Yargılamak, eleştirmek, suçlamak. (Doğru düşünmüyorsun, bu konuda çok yanlış yapıyorsun.)
7. Övmek, aynı düşüncede olmak. (Çok güzelsin, sana katılıyorum, çok başarılısın, haklısın.)
8. Ad takmak, alay etmek. ( Sen şımarık bir çocuksun, sivri zekalı, bebecik)
9. Yorumlamak, analiz etmek, tanı koymak. (Sen Ayşe’yi kıskanıyorsun, sen bunu beni kızdırmak için söylüyorsun.
10. Soru sormak, sınamak, çapraz sorgulamak. (Neden okuldan nefret ediyorsun? Ne zaman böyle hissetmeye başladın?)
11. Sözünden dönmek, oyalamak, şakacı davranmak, konuyu saptırmak. (Unut gitsin, basketbol nasıl gidiyor? Okul nasıl gidiyor? Bu konuyu yemekte konuşmayalım.)

 

Etkin dinleme yöntemi; annelerin ve babaların sözleriyle ve duygularıyla çocuklarını kabul ettiklerini göstermeleri, çocukların kendine özgüvenlerinin artmasını, problem çözme yetilerini geliştirmelerini ve kendisini sevip kabul etmeyi, değerli hissetmelerini sağlar.

 

DİNLEME BECERİLERİ

1. EDİLGİN DİNLEME(SESSİZLİK)

Sürekli konuşan sizseniz, çocuğun kendini rahatsız eden şeyi anlatması zordur.

Sessiz olduğumuz sürece;

-Duygularını duymak istiyorum.

-Duygularını kabul ediyorum.

-Benimle paylaşmak istediğin konuda vereceğin karara güveniyorum.

-Bu senin sorunun-sorumlu sensin gibi güçlü iletiler vardır. Çocuğa karışmayarak kabul ettiğini gösterir.

Anne babalar çocuklarının çabuk ve doğru öğrenmesini ister. Çocuğunuza karışmayarak kabul ettiğinizi gösterebilirsiniz. Örneğin; Anne, plajda kumdan kale yapmaya çalışan bir çocuğa, yaptığı işe karışmayarak ‘yanlışlarıyla kendi özel modelini yaratmasına’ izin vererek, sessiz kalıp kabul iletisini gönderir. Çocuk, ‘Yaptığım şey doğru’, ‘Annem yaptığım şeyi kabul ediyor’ diye düşünecektir. (Olumlu)

Anne ve babalar çocuklarının işlerine karışarak, denetleyerek, yardım ederek onlara kabul edilmedikleri duygusunu yaşattıklarını anlayamazlar. Onların düşüncelerini nasıl oyun oynadıklarını, okulda ne yaptıklarını öğrenmek isterler, onların bir birey olmalarına izin vermezler. Bu duruma çoğunlukla anne ve babaların duydukları korkular, endişeler ve kendi güvensizlikleri neden olur.

Karışarak, ‘Kumdan kale böyle olur.’, Kaleyi kıyıdan uzak yap, dalga gelir, onu alıp götürür.’(Olumsuz)

Çocuk bir şey ile uğraşırken ona karışmamak, anne ve babaların kabul ettiğinin açık bir iletisidir. Çocukların, kendi uğraşlarıyla yalnız kalmalarına yeterince izin vermek gerekir.

 

2.KABUL ETTİĞİNİ GÖSTEREN TEPKİLER

Sessizlik, iletişimin ilk adımıdır. Ona gerçekten tüm dikkatimizi verdiğimizi göstermeliyiz. Bu nedenle, özellikle durakladığı zamanlarda onun sözlerini ve duygularını anladığımızı gösteren sözlü ve sözsüz işaretler kullanmak yararlı olur. Bu işaretlere ‘onay tepkileri’ diyoruz. Başı aşağı–yukarı sallama, öne doğru eğilme, gülümseme ve başka beden hareketlerini uygun şekilde kullanmak, çocuğa onu dinlediğinizi gösterir.

 

3. KAPI ARALAYICILAR VE KONUŞMAYA DAVET

Çocukları sorunlarını ve duygularını dile getirmekte zorlanırlar. Konuşmak için desteğe ihtiyaç duyarlar.

-O konuda konuşmak ister misin?

-Düşüncelerin ilgimi çekiyor.

-Duygularını merak ediyorum.

-Anlıyorum, ilginç, dinliyorum, öyle mi…

-Anlatacaklarını dinlemek istiyorum.

-Bu konuda bir şeyler söyleyecek gibisin.

-Bu senin için önemli gibi görünüyor.

 

Bu tepkiler açık uçludur. Çocukların sorunlarını anlatmaları için kapıyı aralıyor ve paylaşıp paylaşmama konusunda onlara özgürlük tanıyor. Bu kapı aralayıcılar çocuğun kabul edildiğini ve kişi olarak kendisine saygı duyulduğunu hissettirir.

 

4.ETKİN DİNLEME

Etkin dinleme, çocuğun bir önceki iletisine yalnızca ayna tutup geri ileten bir tip sözlü tepkidir. Çocuktan duyduğunu geri ileterek çocuğunuzu doğru anlatarak ve söyleneni işittiğinizi göstermesi etkin dinlemedir.

Örneğin;

Çocuk: Hayaletler ile dolu o karanlık odada yatmak istemiyorum.

Anne/baba: Yatak odanda hayaletler olduğunu düşünüyorsun, bu da seni korkutuyor.

Çocuk: Evet.

 

Çocuk: Yarın arkadaşımın doğum günü partisine gitmek istemiyorum.

Anne/Baba: Aranızda bir sorun var galiba.

Çocuk: Ondan hoşlanmıyorum.

Anne/Baba: Ondan hoşlanmadığını söylüyorsun.

Çocuk: Oyunda hep kendi istediğini yapıyor.

Çocuk: (ağlayarak) Ayşe oyuncağımı aldı.

Anne/Baba: Üzülüyorsun, oyuncağının alınması hiç hoşuna gitmiyor.

Çocuk: Hoşlanmıyorum.

 

Anne ve baba her olayda çocuğun iletisine etkin dinleme ile cevap verdi. Açıkçası etkin dinleme sessizlik değildir. Anne/baba çocuğun sorununu dinlerken kendi çözümünü, yargısını, değerlendirmesini göndermediği için, iletişim engellerinden farklıdır. Anne/Babanın cevabı çocuğun iletisinin geri yansıtılmasıdır.

 

ANNE VE BABA OLARAK ‘ ETKİN DİNLEME ‘ GERÇEKLEŞTİREBİLİRSENİZ:

-Duygular azalır. (Olumsuz duygularını tam olarak açıklamalarına yardımcı olur. Daha sonra duyguların yok olduğunu göreceksiniz.)

-Duygular dosttur. (Çocuklarının duygularını kabul ettiklerini gösterir ve onlarında kendi duygularını kabul etmelerine yardımcı olur. Anne baba geri bildirimlerinden duygularından kötü, ürkütücü olmadığını, dost olduğunu gösterir.)

-Derin şefkat duygusu (Anne ve baba tarafından duyulmak ve anlaşılmak çocuğa çok iyi gelecek ve kendisini dinleyen, anlayan kişiye her zaman sıcak duygular besleyecektir.)

-Çocuk sizi dinlemeye başlayacak.(Anne ve babalar çocuklarını daha önce dinlemişlerse, çocuklarda anne ve babalarını dinler.)

-Çocuklar daha sorumlu olacak. (Etkin dinleme çocuğun kendi kendine düşünüp, sorununa kendi çözümünü bulmasına yardım eder.)

-Çocuğa güvenmeyi öğreneceksiniz.(Sizin çözümünüz olmadan kendi sorununu çözdüğünü görerek, onun sorunlarını çözme yeteneğine güven duymayı öğreneceksiniz.)

-Daha kabul edici olacaksınız. (Anne ve babasının çoğunlukla çocuklarının hangi durumlarda hangi duyguları yaşayacaklarına ilişkin görüşleri vardır. Oysa  çocuklar da ‘insan’dır, farklı duygular yaşayabilirler. Bu duyguları kabul etmeyi öğreneceksiniz.)

-Yardımcı olmaktan hoşlanacaksınız. (Anne ve babalar artık çocuklarının sorunlarını çözmelerinde yardımcı oldukları için daha zevk alacaklardır.)

-Çocuğunuz ayrı bir kişilik olacak. (Çocuğunuz artık sizden ayrı bir bireydir. Yalnızca bu ayrılığı kabul etmekle bile çocuğunuza yardımcı olacaksınız.

-’Süper Anne ve Baba’ olmak zorunda değilsiniz. (Çocuklarınız tüm sorunlarını çözmek, davranışlarını şekillendirmek, hep haklı olmak, tüm sorulara cevap vermek, her şeyden sorumlu olmak, onların başarısızlıklarının suçunu yüklenmek kısacası ‘Süper anne / baba’ olmak demektir’ gibi, yanlış bir inanışın içine girmeyin.)

 

Sorunu olduğunda onunla ‘birlikte’ olacaksınız, ancak sorunlarının sorunlarınız olmasına izin vermemelisiniz.              

 

Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Uzmanı

Muazzez YAŞBALA