Uyku
Uyku her yaş için önemli bir biyolojik gereksinimdir.Ancak bebeklik ve çocukluk çağında ayrı bir önemi vardır. Uyku çocuklarda büyümeyi düzenleyen yönüyle ayrıca önem kazanır.
Uykuyu başlatan melatonindir.Melatonin salgılanması için karanlığa gereksinim vardır.
Bebeklerde fizyolojik süreçler tamamlanmadığı için ilk dört ayda uyku eğitimi vermeye çalışmak doğru değildir .Dördüncü ay bitiminden itibaren uyku eğitimi
verilmeye başlanabilir.
Uyku eğitiminde esaslardan biri sessiz ve karanlık oda ,çocuğun kendi yatağı ve uykuyu başlatma saatidir ki biz bunlara uyku hijyeni diyoruz.
Bu yazının konusu uyku eğitimi değil uykunun kendisi,faydaları ve bazı uyku sorunları olduğu için bu konuya daha fazla girmeyeceğim.
Daha ayrıntılı konulara girmeden önce bebek ve çocuklarda belki de en sık rastanılan uyku sorunlarının burun tıkanıklığına bağlı sorunlar olduğunu hatırlatmak isterim.Bu kadar basit bir sorunu çözmeden diğer arayışlara girmemek gerekir.
Burun tıkanıklığı alerjiden,özellikle kış aylarında üst solunum yolu enfeksiyonlarından,geniz eti ve bademcik büyümesinden.ağız içi hijyen sorunlarından,oda havasının uygun olmamasından kaynaklanır. Oda gün içinde güzelce havalandırılmış olmalıdır.İdeal sıcaklık 22 , ideal nem %45-55 olmalıdır.
Alerjiler açısından da yatak odaları basit ve sade olmalı ,mümkün olan en az eşyayı barındırmalı,yatak odasında kullanılan materyal kolay ve mefruşat kolay yıkanabilir ve temizlenebilir olmalıdır.
Özellikle yatak hijyenine dikkat edilmeli ,haftada iki kez tüm karyola ve karyola başının tozu nemli bezle alınmalı ve nevresimler haftada bir değiştirilmelidir. Nevresimler de dahil odada parfüm kokusu olmamalıdır.
Yatak,yorgan ve yastık için alerjik kılıflar kullanılması faydalı olur.Bu antialerjik kılıflar açarken içlerine akar kaçmaması için sık sık yıkanılmaz ancak üstlerine geçirilen nevresim takımlar her hafta değiştirilir.
Ayda ortalama 2 kez yatak da kaldırılıp yatağın altında ve yanlarında kalan mobilya kısımlarının da nemli bezle tozu alınır.Eğer imkan varsa bu her hafta yapılsa daha iyi olur. Temizlikte sıvı arap sabunu kullanılması uygundur.
Özellikle kış aylarında yatırılmadan önce bebek ve çocukların burnuna okyanus suyu veya serum fizyolik sıkılması da yine burun tıkanıklıklarını önlemek açısından faydalı olacaktır.
Dediğim gibi uykuyu başlatan melatonindir.Melatonin ve başka biyolojik aminler gece boyunca DNA kırıklarını da onararak sağlığımıza büyük katkı sunarlar.Bu süreç bizi kanserden koruyan en önemli mekanizmadır.
En kıymetli uyku 23.00-03.00 arasındaki uykudur.Bu saatlerde adrenalin,dopamin,büyüme hormonu salgılanarak vücut sağlığımıza ve çocuklarımızın büyümesine katkı sunarlar.
İlk bir yaşta günlük uyku süresi 14-16 saat olmalıdır.
1-3 yaş arası 13-14 saat
3 yaştan ergenliğe kadar12 saat civarında önermekteyiz.
Ergenlikteki ideal uyku süresi ise 9 saattir.
Rüya gördüğümüz uyku uykunun REM safhasındadır ki bu safha sabaha doğru uzar. Uykumuz REM ve non-REM olmak üzere birbirini takip eden safhalardan oluşur. Teorik olarak birbirini takip eden toplam 1.5 saat süren non-REM ve REM siklüsleri vardır ve gece uykusunun ilk saatlerinde non-REM daha uzunken sabaha doğru REM siklüsleri uzamaya başlar. Çocuklarda 2-3 yaş itibarı ile çok rastlanmaya başlanan ‘uyku terörü’ non-REM safhasında ve gecede bir kez görülür.Üstelik haftanın her günü olmaz.
Çocuk ağlayarak uyanır.5-10 dakika neredeyse bilinçsizce ağlar,anne-babayı tanımaz gibi görünür.Sonra sakinleşir ve güzelce uyur.Uyku terörü 3-7 yaş arasındaki çocukların yaklaşık %3-4 ünde görülen zararsız bir durumdur ancak aileler epilepsi sandıkları için çok panik olurlar.
Epilepsiden ayırt edici özellikleri:
1- Genellikle uykunun ilk 2-3.saati civarındadır .Epilepsi ise sabaha karşıdır.
2- Uyku terörü gecede bir kez olur,5-10 dakika sürer ve geçer.Epilepsi sabaha doğru yoğunluk kazanır,ardarda saatlerce devam eder ama her bir atak 5-10 dakika değil çok daha kısa sürer.
3-Uyku terörü haftanın her günü olmaz.Epilepsi hergün olur.
Epilepsi tanısında EEG altın standart olup kesin tanı öyle konulsa da aradaki bu önemli farkları bilmek gereklidir çünkü EEG ler zaman zaman yanlış değerlendirilip tedavi başlanmaktadır.
Polisomnografi gece normal uyku sırasında beyin ve vücuttaki tüm sistemlerin kafa,yüz ve vücuda konulan sensörler aracılığı ile kaydedilmesini içerir.Polisomnografi laboratuarları genellikle nöroloji kliniklerinde ve bazen de KBB kliniklerinde bulunur.Tetkik yapılacak hasta gece gelir ve gece uykusunu orada uyur.Polisomnografi yardımıyla çeşitli uyku bozuklukları ve apnenin sebepleri anlaşılmaya çalışılır.
Biyolojik ve psikolojik açıdan çok önemli olan uykunun çocuklarda 22.00 den itibaren başlatılması gerekir.Aile tarafından uyku ortamının hazırlanması ardından çok aç veya çok tok olmayan çocuk uyku odasına alınır.
Sindirim sorunları,besin alerjileri( örneğin inek sütü) ,çok sıcak veya çok soğuk ortamlar,bademcik ve geniz eti sorunları,özellikle ergenlerde kafein içerikli gıda veya içeceklerin tüketilmesi, kalsiyum,magnezyum ve B6 nın yetersiz alınması uyku sorunlarına yol açacaktır.
Düzenli uyku hiperaktivite ve depresyon riskini azaltır.Saat 22.00 den önce yatağa giren ve dokuz saat uyku uyuyan ergenlerde depresyon geç yatan ve yeterli uyumayanlara göre bariz olarak azdır.
Düzenli ve doğru zamanda uyuyan çocuklarda büyüme hızlı,öğrenme net, hafıza daha güçlü olacaktır.Ayrıca geç yatılması ve yeterli uyunmaması obesite için de risk faktörüdür çünkü bu çocuklarda abur cubur yeme ve TV-oyun konsolu-bilgisayar karşısında geçirilen hareketsiz süre daha fazla olacaktır.
Uyku başta beyin olmak üzere tüm organların yenilenmesi için şarttır.Daha önce belirttiğim gibi uyku sırasında büyüme hormonu artar , buna karşın stres hormonları azalır.
Dört aylık- Bir yaş arasındaki bebeklerde günde iki kez gündüz uykusu önerilirken bir yaştan sonra bu teke düşürülür.Gündüz uykusu çocuk istiyorsa altı yaşa,istemiyorsa üç yaşa dek sürdürülür.Altı yaştan sonra gündüz uykusu önerilmemektedir çünkü çocuğun uykunun tamamını gece almasını isteriz. Özellikle ergenlerde sorun yaratan uyku problemlerinden biri narkolepsidir.Bunu en az üç ay boyunca aşırı uyuma olarak adlandırabiliriz.Akademik ve sosyal hayatta sorun yaratabilir.
Narkolepsinin sebebinin tıbbi bir bozukluk olma olasılığı yüksektir ,örneğin : hipotiroidi,demir eksikliği,diğer hormon bozuklukları gibi. Bundan müzdarip olan ergenlerin çoğu zaman beynin hipothalamusunda belli bir hücre grubunun eksikliği söz konusudur.
Bu ergenler gündüz aktif olmaları gereken saatte çok uyurlarken gece uykuları bozulur.Bu açıdan bakıldığında hayatları çift yönlü zorlaşmıştır.
Altta yatan sorun ne ise( psikolojik de olabilir) bir an önce araştırılıp teşhis konulmalı ve gereken tedavi başlatılmalıdır.
Özellikle ergenlerde nisbeten sıkça rastlanılan sorunlardan diğer ikisi periodik bacak ve huzursuz bacaktır.
Huzursuz bacak sendromu her yaşta ortaya çıkabilir. Dinlenme esnasında,genellikle akşam ve gece saatlerinde ayak ve bacakların uyuşması sonucu kişinin istemsiz olarak hareket ettirme isteği ile karakterizedir.
Periodik bacak sendromunda ise uyku esnasında kişi devamlı ayağını yukarı kaldırıp kasıp gevşetmektedir.Bu da uykunun kalitesizleşmesine yol açar. Her ikisinin tanısı da uyku laboratuarlarında ve nöroloji uzmanları tarafından konularak tedavi başlanır.
Özet: Uyku herkes için önemlidir ancak verdiği büyüme desteği açısından çocuklar için daha da önemlidir. Çocuğun yaşına göre uyku süresi belirlenmeli,yaştan bağımsız olarak yatağa girme saati 22.00den sonraya uzamamalı ve gereken uyku hijyeni sağlanmalıdır.