Pnömokok Enfeksiyonları ve Pnömokok Aşıları
Şu anda gündem yaratan zatürre aşıları ile ilgili hafif bir karmaşa olduğunu farkettim ve bu konuda yazmak istedim.Benim bakış açım çocuk doktoru gözüyle elbette. Doğal olarak da bu konuyu daha çok çocukların cephesinden ele alacağım.
Streptoccocus pnemoniae ailesinin 100 civarında alt grubu vardır yani tek bir bakteri değil bir bakteri ailesidir.Bunu hayalinizde şöyle canlandırabilirsiniz: Çok geniş ve çevrelerine devamlı kötülük eden bir aile var ve bu ailenin fertlerinin çevrelerine verdikleri zararlar farklı farklı.Bu aile üyelerinin de isimleri yerine rakamlar olduğunu düşünün.İşte pnömokok bakterilerinin alt grupları da bu rakamlarla ifade ediliyor.Bu bilgiyi şimdilik aklınızda tutun ,çünkü daha sonra pnömokok aşılarını anlayabilmeniz için bu bilgi gerekecek.
Pnömokok bakterileri zannedildiği gibi sadece zatürreye değil özellikle küçük çocuklarda orta kulak iltihabı,sinüzit,meninjit ve bakteriyemiye( bakterinin kanda gezinmesi ve sistemik hastalığa yol açması)sebep olmakta. 1990-1995 yılları arasında yaptığım Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ihtisasım sırasında Çocuk Enfeksiyon Servislerinde özellikle Haemophilus Influenza ve Pnömokokların yol açtığı meninjit hem çok ağır hem de çok yaygındı. Biz doktorlar için çok çok üzücü tablolar görüyorduk.2006 yılında Haemophilus Influenzanın ve 2008 yılında da pnömokok aşısısın zorunlu aşı takvimine alınmasıyla bu mikropların yol açtığı enfeksiyonlar fevkalade başarıyla önlendi.2,4,6 ve 18 aylarda yapılan karma aşının içinde bulunan Haemophilus Influenza sayesinde tam bir başarı elde edildi. 2008 yılında önce pnömokok ailesinin 7 alt grubuna karşı etkili olan Prevenar 7 zorunlu aşı takvimine girdi.2011 yılında nisan ayında daha kapsamlı olan Prevenar 13 onun yerini aldı.İşte Covid döneminde adı geçen aşılardan biri bu prevenar 13 ve bu zaten çocuklarımıza 2011 yılından beri rutin olarak devlet tarafından yapılıyor. Dolayısıyla 2008 kasım ayından itibaren doğan tüm çocuklarımız prevenar7, ardından da prevenar 13 e karşı zaten aşılı; kaldı ki bunu 2006 kasımına geriletebiliriz çünkü aşı yapılmaya başlandığında 2 yaş altında olan çocuklar aşılandı. 2006 kasımından önce doğup şu anda kronik bir hastalığı olmayan sağlıklı gençlerin bu aşıyı yaptırmasına gerek yok çünkü pnömokok bakterileri özellikle küçük yaş grubunu,yaşlıları ve kronik hastalığı olanları ve dalağı alınmış kişileri etkilemekte.Dolayısıyla çocuğunuzun kronik hastalığı yoksa veya dalağı alınmamışsa 2007 den önce doğmuş olsa da prevenar 13 yapılmasına gerek yok. Kaldı ki benim gibi bazı özel çocuk hekimleri zorunlu aşı takvimine alınmadan önceki birkaç yılda da prevenar 7 yapmaya başlamıştık; geçmişe yönelik dosyalarımı kontrol ettiğimde prevenar 7 nin Türkiye’ ye girdiği yıl olan 2006 dan itibaren hastalarıma yapmaya
başlamışım- elbette bazı aileler yeni aşı olduğu için rıza göstermemişlerdi,dolayısıyla o çocuklara yapılmamıştır..Benim hastalarımdan 2006 yılında 2 yaş altında olan çocuklar aileleri razı olmuşsa prevenar 7 ile aşılanmışlar,bu da zaten bir kısım 2004-2005 doğumlu çocuk demek oluyor , çünkü o zaman 2 yaş altına yapıyorduk.
Tekrar ediyorum: küçük yaş grubunu ( 5 yaş altı ) ve yüksek yaş grubunu (65 yaş üstü) ve bazı kronik hastalığı olan bireyleri( bunları aşağıda sayacağım) etkileyen bir bakteri olduğu için ve ayrıca okul yıllarında sağlam bireylerde bu bakteriye karşı sürü bağışıklığı geliştiği düşünüldüğü için aşılanmamış olan 9-18 yaş grubu sağlıklı ise ,dalağı alınmamışsa prevenar 13 ile toplumsal bir aşılamaya gerek yoktur.
Prevenar 13 daha önce anlattığım şekilde rakamlarla isimlendirilmiş pnömokok ailesinin en fazla enfeksiyon yapma kapasitesine sahip 13 ferdini içerir. Bunlar:
1,3,4,5,6A,6B,7F,9V,14,18C,19A,19F,23F. Sağlıklı bir çocukta hayatın ilk iki yaşında yapılan Prevenar 13 aşılaması yeterlidir. Tekrarı veya 23 valanlı diğer aşı ile desteklenmesi
gerekmez.
Gelelim diğer aşıya : Diğer aşı pneumovax .Piyasada her zaman bulunmaz . Riskli gruplar için kullanılan bir polisakkarid aşıdır.Etkinliği hızlı başlar- ama etkisi daha kısa devam eder. Pnömokokların 1,2,3,4,5,6B,7F,8,9N,9V,10A,11A,12F,14,15B,17F,18C,19F,19A,20,22F,23F,33F tiplerine karşı koruyuculuk sağlar.Bu aşı sadece riskli gruplara uygulanan bir aşıdır.Rutin çocukluk aşılamasında yeri yoktur.
– Pneumovax yapılması uygun olan riskli gruplar:
– Kronik kalp hastalığı(hipertansiyon hariç)
– Kronik akciğer hastalığı(astım dahil)
– Kronik böbrek yetersizliği
– Kronik karaciğer hastalığı
– Diabetes ( şeker hastalığı)
– Merkezi sinir sistemi sıvısı kaçağı olanlar
– Kohlear implant
– Orak hücreli anemi ve bu gruplardaki kan hastalıkları
– HIV
– Nefrotik sendrom
– Bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler
– Radyasyon tedavisi veya bağışıklık sistemini baskılayan tedavi verilen kişiler
– Doğuştan veya sonradan olan bağışıklık sistemi yetersizlikleri
– Hodgkin hastalığı,kanserler,lenfoma,lösemi,
– Solid organ nakli
– Hemotopoetik kök hücre alıcıları
– Multipl myeloma
– Alkolizm
– Dalağı alınmış kişiler
Pnömokok aşılarındaki karmaşayı gidereceğiz dedik ama daha da mı karıştırdık? Ben her şeye rağmen ailelere ayrıntılı açıklama yapmayı doğru buluyorum.Yaptırın : iyi – yaptırmayın: kötü şeklindeki bir yaklaşım bana uygun gelmiyor.
Toparlamak gerekirse 9 yaş altındaki çocuklarımız prevenar 13 ile aşılanmış durumda.14 yaş altındaki çocuklarımızda ise prevenar 7 aşısı yapılmış durumda.
12-19 yaş arası prevenar 13 olmamış çocuklarımız risk grubunda ise hem prevenar 13 hem de pneumovax 23 ile aşılanmalı.Eğer risk grubunda değillerse bu çocuklarda toplumsal bir aşılama gerekli değil. Amerikan Aşı Dairesi(ACIP) 22 kasım 2019 da 65 yaş üstü kişierde risk grubunda değillerse rutin prevenar 13 aşılamasını gerekli görmediğini belirtmiştir. Ancak PPSV23 ile aşılanmayı tüm 65 yaş üstüne önermektedir.Buna gerekçe olarak bebek ve çocukların yaygın olarak PCV 13 ile aşılanması sonucu toplumsal bir bağışıklama oluşturulduğu ve buna bağlı olarak 65 yaş üstünde PCV 13 ile korunulacak pnömokoksik hastalıkların artık fazla görülmediğini
göstermiştir.
Ülkemizde ise farklı epidemiyolojik bulgular olduğundan Sağlık Bakanlığı ise altta yatan kronik ve pnömokok açısından riskli bir hastalığı olan erişkinlerde daha önce hiç aşılanmamışsa önce bir doz Prevenar 13 ve en az 1 yıl sonra da PPA 23 ü önermektedir.
Riskli gruplar aile hekimleri ve ,kendi branş doktorları ile bu konuda temasa geçmeli ve sağlık bakanlığının risk grubu aşılama rehberlerine bakmalıdırlar. 19-65 yaş arası riskli hastalığı olanlar yine prevenar 13 ve pneumovax 23 ile aşılanmalı. Türkiyedeki zorunlu prevenar 13 aşılama şemasının başlamasından önce doğmuş olan
12-19 yaş grubuna tek doz telafi prevenar 13 yapılabilir ancak şart değildir, çünkü pnömokok enfeksiyonları için riskli yaş grubunda olmadıkları gibi toplumsal bağışıklığı da geliştirdikleri düşünülür. 2-19 yaş arasındaki risk gruplarına da Prevenar 13 ve Pneumovax 23 uygulanır. Çocuğunuz risk grubunda değilse zaten hiçbir şey yapılması gerekmiyor. Bildiğiniz gibi Covid de görülen zatürrenin pnömokoklarla bir ilgisi yok.O virütük bir zatürre.Pnömokok aşıları ile özellikle risk grubundakileri eş zamanlı geçirilen bir zatürreden korumak amaçlanıyor daha doğrusu risk grubundakilerin koruyucu şemsiyesi genişletmek amaçlanıyor. Bunun yanında hastanelere yatış yükünün de azaltılması amaçlanıyor. Pnömokok aşılamaları 10 bebekten sekizini invasiv( yaygın ) pnömokok hastalığından korur. 65 yaş üstündeki 100 kişiden yetmişbeşini yine yaygın pnömokok hastalığından korur. 100 kişiden 45 kişiyi de pnömokok zatürresinden korur.
Özetin özeti:
Çocuklarımız 2011dan beri Prevenar 13 ile aşılanmakta. 2008-2011 arası da prevenar 7 ile aşılanmışlardı.Hiç aşılanmadığı düşünülen 11-19 yaş grubunun riskli hastalığı yoksa aşılanmaları gerekmiyor.Ancak aile tek doz Prevenar 13 aşısını kendi isteği ile yaptırmayı tercih ederse bunun da bir zararı yok. Her yaştaki riskli bireyler aşılanmalı. 65 yaş üstü olanlar riskli hastalığı olmasa da aşılanmalı.