0-3 Yaş Büyüme Eğrisi
0 – 3 YAŞ BÜYÜME EĞRİSİ
Sağlıklı bir yaşam için çocuğun büyümesinin belirli aralıklarla standart büyüme eğrilerinde değerlendirilerek sorun olabilecek durumların erkenden saptanarak çocukta kalıcı etkiler yapmadan önlenmesi gerekir.
Büyüme bebek anne karnına düşer düşmez başlar ve ergenlik döneminin sonuna dek sürekli devam eder.Büyüme sabit bir hızla devam etmez.Süt çocukluğu ve ergenlikte en hızlıdır.Anne karnında çok hızlı olan büyüme süt çocukluğunun sonuna dek yani 2 yaşın sonuna dek oldukça hızlı ama giderek azalan bir ivmeyle devam eder.Büyüme süt çocukluğu,çocukluk ve ergenlik dönemlerinden oluşur.Süt çocukluğu ve ergenlikte büyüme en hızlıdır.
( 1 ) – Süt Çocukluğu Dönemi: Anne karnındaki çok hızlı büyüme doğumdan sonraki ilk iki yaşta giderek azalan bir ivmeyle devam eder.Bu dönemde büyüme çevresel faktörlere ve genetik potansiyele bağlıdır.Çevresel nedenler çocuğu anne karnında etkilemeye başlar ve doğumdan sonra giderek önem kazanır.En önemli çevresel nedenler : yeterli ve dengeli beslenme ve enfeksiyon hastalıklarıdır.Bunun dışında genetik nedenler ve hormonal (endokrin sorunlar)da büyümeyi etkileyen önemli nedenlerdir.
( 2 ) – Çocukluk Dönemi: İki yaşından ergenliğe kadar olan dönemdir.Bu dönemde çevresel nedenler dışında tiroid hormonları ve büyüme hormonları da büyümede çok önemli rol oynar.3-ergenlik Dönemi :Ergende büyümeyi en çok cinsiyet hormonları ve büyüme hormonları etkiler.
BÜYÜMENİN ÖLÇÜMLERLE DEĞERLENDİRİLMESİ:
VÜCUT AĞIRLIĞI:Yeni doğan bir bebeğin ortalama ağırlığı 3200gr dır.Doğumu izleyen günlerde vücut sıvısının azalmasına bağlı olarak bebekler doğum ağırlıklarının %5-6 sını kaybederler.Bu fizyolojik tartı kaybıdır.Bebek 10-14 günlükken doğum ağırlığını yeniden kazanır.Bundan sonra vücut ağırlığı ilk üç ayda 150-250 gr haftada veya 30g/gün olarak artar.Bebekler 3-6 ay arasında 100-150 gr / haftada veya 20g / günde tartı alırlar.6-9 ay arasında günde 15gram kadar tartı alırlar; ancak bu her gün düzenli 15 gr alacakları anlamına gelmez her zaman.Ancak haftada veya ayda bunun ortalamasına denk gelecek şekilde tartı alırlar.
Bebekler 9 -12.aylar arasında 12g / günde tartı alırlar.4-5 aylık bir bebeğin ortalama doğum ağırlığının iki katına çıkması beklenir.Bir yaşındayken doğum ağırlığının ortalama üç katına ,iki yaşında ise ortalama dört katına ulaşır.Vücut ağırlığı artışı 1-3 yaş arasında 8g / günde ( 50g /haftada,250g /ayda yani yılda ortalama 2-2.5 kilo arasında alırlar.4-6 yaş arasında ise günde ortalama 6 gram alırlar.Bu ise yılda ortalama 2 kg artışa tekabül eder.
Vücut ağırlığı kısa zaman aralıklarında büyük değişiklikler gösterebildiği için ilk 2 yaşta büyümenin izlenmesinde tüm ölçümlerden daha duyarlıdır.BEBEĞİN BULUNDUĞU AYA GÖRE AĞIRLIĞI HEM O ANDAKİ HEM DE GEÇMİŞTEKİ BESLENME DURUMUNU GÖSTERİR.AĞIRLIK TÜM DOKU VE ORGANLARIN BÜYÜMESİNDEN ETKİLENİR.
Vücut ağırlığı ölçümleri bebek çıplakken ve bebek terazilerinde ,daha büyük yaşlarda baskülde yapılır.
BOY: İlk 2 yaşta boy ölçümü baş-ayak cetveliyle yapılır.Zamanla suyunu kaybetmemesi açısından bu materyalin tahta gibi organik bir maddeden değil sert metalden olması gerekir.Bu düzeneğin baş parçası sabit ayak parçası ise hareketlidir.
Yeni doğan bir bebeğin boyu ortalama 50cmdir.Bebeğin boyu ilk 3 Ayda ortalam 8 cm,ikinci üç ayda yine ortalama 8 cm,üçüncü üç ayda toplam 4 cm,dördüncü üç ayda toplam 4 cm artar.Böylece 1 yaşındaki bebeğin boyu doğum boyunun 1.5 katına ulaşmış olur.Boy uzunluğu 1-2 yaş arasında toplam 10-12 cm ,2 yaştan 3 yaş sonuna kadar yılda 7 cm,4-10 yaşları arasında yılda 5-6 cm artar.Böylece çocuk dört yaşında doğum boyunun iki katına (ortalama 100cm ),12 yaşında doğum boyunun üç katına ( 150cm )ulaşır.Ergenlik dönemi boyun çok hızlı arttığı bir dönemdir.Yılda 10-15 cm kadar boy uzaması bekleyebileceğimiz bir dönemdir.
BOY TARTI GİBİ DEĞİLDİR,ÇOK YAVAŞ DEĞİŞİKLİK GÖSTERİR.YETERSİZ BESLENME VE AKUT ENFEKSİYON GİBİ DEĞİŞİKLİKLERE DUYARLI DEĞİLDİR.KRONİK HASTALIK VE BESLENME YETERSİZLİĞİNİN BOY ALIMINI ETKİLEMESİ İÇİN EN AZ 6 AYLIK BİR SÜRE GEÇMESİ GEREKİR.BOY BEBEĞİN YA DA ÇOCUĞUN O ANDAKİ DEĞİL DAHA ÇOK GEÇMİŞTEKİ BESLENME DURUMUNU GÖSTERİR.
BOYA GÖRE AĞIRLIK: Çocuğun yaşının bilinmediği ,düzenli kontrollerin yapılamadığı veya çocuğun ilk kez görüldüğü zamanlar kullanılabilecek bir ölçümdür.Çocuğun tartısı büyüme cetvellerinde aynı boyda ,sağlıklı ,büyümesi normal olan çocukların ağırlığı ile karşılaştırılır.
BAŞ ÇEVRESİ ÖLÇÜMLERİ: Baş çevresi ölçümleri deneyimli bir sağlık profesyoneli tarafından yapılmalıdır;aksi takdirde hata payı yüksektir.Merkezi sinir sisteminin gelişimini gösteren bir ölçümdür.0-3 yaş arası çocuklarda düzenli izlenmelidir.Bebek normal sınırlarda doğduysa 34-36cm civarındadır.İlk 2 ayda her ay için ortalalama 2 cm dir.2-6 aylarda ayda ortalama 1cm ,6-12 ay arasında ayda 0.5 cm,1-3 yaşlar arasında ise ayda 0.25 cm artar.Sonuç olarak ilk 3 ayda ortalama 5cm,ikinci üç ayda ortalama 3-4 cm,üçüncü üç ayda toplam 2 cm,dördüncü üç ayda toplam 1 cm artarak 1 yaşındaki bir çocukta 46 cm e ulaşır.Üç yaşında ise 50 cm civarında olur.
Büyümenin hekim tarafından izlenebilmesi için o toplumdaki aynı ay veya yaştaki başka çocukların değerlerinin bilinmesi gerekir.Bu amaçla her toplum kendi çocuklarının büyüme eğrilerini veya grafiklerini çıkarır.
Büyümenin değerlendirilmesinde üç ana yaklaşım söz konusudur.
1 – Persentiller (yüzdeler)
2 – Median yüzdesi
3 – Standart sapma skoru
Büyümeyi aynı yaştaki ve boydaki çocukların persentil eğrileri ile karşılaştırırmaya yarar.Çocuğun ölçümleri büyüme eğrisinde bulunduğu yüzdeye göre değerlendirilir.Bu eğrilerin hazırlanması için toplumda değişik sosyo-ekonomik bölgelerden belli sayıda çocuk,örneğin ülkemiz için 1 milyon kadar çocuğun boyları,kiloları ve baş çevreleri ölçülür.
Buna göre her 100 erkek veya kız çocuk 50 tanesinin bulunduğu değer % 50 persentil olarak kabul edilir.Buna göre %50 persentil altındaki değerler %25,%10 ve %3 persentil grubu altında ;%50 persentil üzerindeki değerler ise %75,%90 ve %97 grupları altında toparlanır.Örneğin tarı ölçümü %10 a uyan bir bebek için kendi ayında,kendi cinsiyetindeki her 100 bebekten 75 i bu bebekten daha ağır,kendi ayında ve kendi cinsiyetindeki her 100 bebekten 25 i ise bu bebekten daha hafif ağırlıkta demektir.Aynı şekilde bir bebeğin kilosu kendi cinsiyetinin persentil eğrisinin % 90 ına uyuyorsa o zaman bu bebek kendi yaşında ve cinsiyetindeki her 100 bebekten 90 ından daha ağır ve 10 undan daha hafif demektir.
Daha önce büyüme parametreleri bulunmayan bir çocukta üç persentilin altındaki bir ağırlık araştırmayı gerektirir.
Büyüme parametreleri arasında da bir ilişki vardır. Bebeğin ağırlık,boy ve baş çevresi persentilleri arasında genel bir uyum olması beklenir.Büyüme parametrelerinin persentilleri arasında büyük farklılıklar bazı özel büyüme problemlerini düşündürür.Ağırlığın boya göre iki major persentilden daha düşük olması önemle üzerinde durulması gereken bir durumdur.Aynı şekilde baş çevresinin de boya göre iki major persentilden büyük veya küçük olması da dikkat çekici olmalıdır.
Biz çocuk hekimleri İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi tarafından tekrardan 1 milyon çocuk taranarak 2008 de yenilenmiş ve güncelleştirilmiş persentil cetvellerini kullanmaktayız.Bir Türk çocuğu örneğin bir Norveçli çocuğun persentil cetveline göre değerlendirilemez.
2-MEDİAN YÜZDESİ:
Persentil eğrilerinde ideal ağırlıklardan ( % 50 persentil değerleri,median) faydalanılarak STANDART TABLOLARI oluşturulmuştur..Burada çocuğun antropometrik ölçümü (ideal ölçüm)aynı yaştaki sağlıklı ve büyümesi normal olan 50 persentildeki çocuğun antropometrik ölçümü (ideal) ile karşılaştırılır ve standart değerler tesbit edilir.Standart tablolarına gerek kalmadan bu değerler kolayca hesaplanır ve beslenme yetersizliği derecelendirmeleri yapılabilir.
Örneğin 12 aylık bir erkek çocuğun vücut ağırlığı 7kg <5p ve boyu 68 cm <5p ise
Yaşa göre vücut ağırlığı standardı = Çocuğun vücut ağırlığı ( 7kg )
__________________________
10. (12 aylık 50p çocuğun olması gereken vücut ağırlığı
BULUNUR ve 100 le çarpılır.Sonuç bu çocuk için % 70 ki bu da cetvele göre orta beslenme yetersizliği sınıfına girer.
Bir hekim elindeki cetvele bakarak buluğu yüzdenin hafif mi orta mı yoksa ağır beslenme yetersizliği sınıfına mı girdiği yoksa normal mi olduğunu çıkarır.Ancak medianı hesaplamak için de persentil cetvellerine gereksinim vardır.
3-STANDART SAPMA SKORU:
Boy ve kilo ölçümlerinin referans ortanca değerden sapması STANDART SAPMA SKORU (SDS) veya Z Skoru şeklinde değerlendirilir.Sınır değer olarak + 2SD ve –SD alınmaktadır.İki SD nin altı büyüme geriliği olarak değerlendirilirHesaplamada referans grubun SDa değerlerinin bulunduğu bir bir tabloya gereksinim duyulur.Bunun için bir hesaplama işlemi gerekir.
BÜYÜME HIZINA GÖRE DEĞERLENDİRME .Belli bir dönemde belli bir persentilde giden bir çocuğun 2 major persentil düşmesi (örn %75 ten % 25 e) büyümede duraklamayı gösterir.
Türk Çocuklarının Persentil Eğrileri – Kız
Türk Çocuklarının Persentil Eğrileri – Erkek
Türk Çocuklarının Persentil Büyüme Eğrileri – Kız
Türk Çocuklarının Persentil Büyüme Eğrileri – Erkek